Zewsząd słyszymy o tak zwanej normie. Że dziecko w wieku 6 miesięcy powinno raczkować, 12 chodzić, że gdy tylko się spionizuje powinno wymawiać już co najmniej kilka podstawowych słów. Że – w końcu – jeśli nie mówi ich do 18 miesiąca życia, to trzeba biec do logopedy, sprawdzić słuch, zrobić przegląd zębów… Oddychaj. Zaufaj swojej intuicji i oddziel presję od normy, którą kształtuje każdy indywidualny przypadek. A ja Ci opowiem, czym jest opóźniony rozwój mowy i gdy po przeczytaniu tego artykułu stwierdzisz, że odnajdujesz w tych informacjach swoje dziecko, po prostu działaj.
Kilka prawd
Rozwój mowy uwarunkowany jest czynnikami biologicznymi, psychologicznymi i społecznymi. Jeśli nasze dziecko rozwija się psychicznie i fizycznie prawidłowo, werbalne kontakty z maluchem mogą w dużym stopniu przyśpieszyć proces nabywania umiejętności mówienia. Warto pamiętać, że jest on dostosowany do indywidualnych predyspozycji dziecka i nie zawsze przebiega w tym samym tempie, co rówieśnika z klatki obok. Jeśli my, rodzice, dysponujemy pewnymi obiektywnymi danymi, które wskazują na to, że nasze dziecko odbiega od normy rozwojowej w zakresie mowy – możemy mieć do czynienia ze zjawiskiem ORM. Czym jest opóźniony rozwój mowy?
Prosty opóźniony rozwój mowy
W obrębie zjawiska, jakim jest ORM, można wyróżnić m.in. prosty opóźniony rozwój mowy, którego przyczyny są dość enigmatyczne. Może być z jednej strony uwarunkowany dziedzicznie, z drugiej – wynikać z zaniedbań środowiskowych. Najczęściej w końcowej fazie rozwojowej mowa dziecka osiąga prawidłowy poziom, ale możemy się spodziewać, że okres fizjologicznej niemoty, sprawiający, że zasób słów jest ubogi lub występują liczne zaburzenia artykulacyjne, może nawet trwać do 3 roku życia. Za ten stan rzeczy może odpowiadać zarówno wada narządów artykulacyjnych, jak i brak odpowiedniej stymulacji werbalnej. W diagnozowaniu należy wyróżnić niedosłuch, upośledzenie umysłowe, uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego, zaburzenia emocjonalne.
Niesamoistny opóźniony rozwój mowy
Drugim rodzajem opóźnienia w obszarze ORM jest niesamoistny opóźniony rozwój mowy. Ten typ opóźnienia w rozwoju mowy towarzyszy takim zjawiskom, jak głuchota, niedosłuch, zaburzenia wzroku, upośledzenie umysłowe, zaburzenia psychiczne, jąkanie, uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (np. uszkodzenia korowych ośrodków mowy – dysfazja, uszkodzenia układu pozapiramidowego – mózgowe porażenie dziecięce, minimalne dysfunkcje mózgowe).
Opóźniony rozwój mowy czynnej
Opóźniony rozwój mowy czynnej cechuje się opóźnionym rozwojem artykulacji, przy prawidłowym rozumieniu mowy i sprawnych ruchowo mięśniach artykulacyjnych. Dziecko zatem potrafi wymówić w izolacji prawie wszystkie głoski, czasem też sylaby, jednak nie jest w stanie złożyć ich w słowo i wypowiedzieć w należytym tempie. Poziom umysłowy dzieci z opóźnionym rozwojem mowy czynnej jest zgodny z wiekiem. Najczęściej słyszą dobrze i prawidłowo wykonują słowne polecenia, mówią jednak mało lub wcale. W następstwie ORM u tych dzieci występują trudności w szkole z nauką czytania i pisania.
Dla prawidłowej diagnozy ORM istotne są dane dotyczące tego, kiedy dziecko zaczęło wypowiadać pierwsze słowa. Temu właśnie służą umowne przedziały czasowe dotyczące rozwoju mowy dziecka – ich rolą nie jest bowiem straszenie rodziców, lecz ustanowienie pewnych ram w rozwoju, które mogą być punktem odniesienia i dla rodziców i dla specjalistów.
Najczęstsze przyczyny występowania ORM
Na pojawienie się ORM najczęściej wpływają mikrouszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, które powstały pod wpływem biologicznych czynników patogennych w okresie płodowym i okołopłodowym. Zdarza się, że jest też zaniedbaniem wychowawczym, deficytem w relacji z rodzicem, głównie matką.
Do przyczyn opóźnień rozwoju mowy można zaliczyć uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, czyli uszkodzenia struktur korowych (ośrodek Broki i Wernickego) powstałe przed zakończeniem rozwoju mowy, uszkodzenia układu pozapiramidowego (zaburzenia oddechowe, fonacyjne, nosowanie naprzemienne, głos nieczysty, ochrypły, zaburzenia tempa mowy), minimalna dysfunkcja mózgowa (lekkie uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego w okresie płodowym lub też we wczesnym dzieciństwie), zaburzenia metabolizmu, napady padaczkowe (wywołują niedotlenienie mózgu, które są destrukcyjne dla ośrodkowego układu nerwowego).
Drugą kategorią uszkodzeń odpowiedzialnych za ORM są uszkodzenia obwodowego narządu mowy, czyli wady narządów głosowo-artykulacyjnych (rozszczep wargi i podniebienia) i uszkodzenia mięśniowo-nerwowe (porażenie uszkadza nerwy czaszkowe). Ponadto na występowanie zjawiska ORM mogą mieć wpływ: uszkodzenia narządu słuchu, niedorozwój umysłowy, autyzm, zaburzenia wzroku, gdyż dziecko obserwuje oraz naśladuje ułożenie i ruchy narządów artykulacyjnych osób, które do niego mówią.
Co robić, żeby uniknąć ORM?
Jeśli nasze dziecko nie mówi lub mówi bardzo niewiele, a specjaliści wykluczyli złożone przyczyny problemu, musimy zdać sobie sprawę, że nabywanie kompetencji komunikacyjnych to nie tylko praca poznawcza naszego dziecka. To przede wszystkim nasz wkład w jego rozwój i to my jesteśmy odpowiedzialni za stymulowanie mowy naszego dziecka.
