O istnieniu alkoholowego zespołu płodowego (z ang. fetal alcohol syndrome, FAS) wiemy od dawna. Badania prowadzone są regularnie od lat 60. XX wieku i wciąż przybywa wiele nieznanych faktów na temat tego przykrego w skutkach syndromu. FAS dotyczy dzieci, których mamy podczas ciąży spożywały alkohol. Jest zespołem psychicznych i fizycznych zaburzeń, które mogą wyrażać się rozmaicie, np. poprzez opóźnienie umysłowe, anomalie rozwojowe, zaburzenia w uczeniu się i zaburzenia psychologiczne. My, terapeuci, mamy do czynienia z różnymi dziećmi. Czasami pracujemy w przedszkolach, żłobkach, szkołach i nie mamy bezpośredniego kontaktu z rodzicem. Wiemy, że nasz mały pacjent wykazuje jakieś nieprawidłowości, ale zdarza się, że nie potrafimy czegoś nazwać. Jak rozpoznać FAS? Jakie są jego konsekwencje dla dziecka? O tym w najnowszym wpisie.

Ogólna charakterystyka FAS

Alkoholowy zespół płodowy jest w zasadzie wynikiem wyłącznie jednego czynnika: spożywania alkoholu przez kobietę, która spodziewa się dziecka. Jeśli przyszła mama zachowuje całkowitą abstynencję, nie ma możliwości, by dziecko wykazywało jakiekolwiek cechy wspólne z syndromem. Niestety FAS jest nieuleczalny.  Zmiany wywołane alkoholem, czyli substancją toksyczną, trwale wpływają na rozwój płodu. Jeśli płód wystawiony jest na jakąkolwiek ekspozycję na alkohol, istnieje duża groźba wystąpienia syndromu. Alkoholowy zespół płodowy uznaje się za najcięższą formę wad wrodzonych, somatycznych i neurologicznych, z którymi może urodzić się dziecko na skutek spożywania przez matkę alkoholu w okresie ciąży.

Po czym można rozpoznać pełnoobjawowy FAS?

Obciążenia będące wynikiem alkoholowego zespołu płodowego są charakterystyczne i zwykle mają ściśle określone objawy. Jeśli któryś z Waszych podopiecznych cechuje się krótkimi szparami powiekowymi, szeroko rozstawionymi oczami i opadającymi powiekami, powinno się w Twojej głowie zapalić czerwone światło. Ponadto o FAS może świadczyć wąska górna warga i brak czerwieni wargowej, mała i słabo rozwiniętą żuchwa, nisko osadzone uszy, krótka szyją. Niekiedy cechuje się również krótkim zadartym nosem, brakiem rynienki nosowej, anomaliami w budowie kości i stawów. Na tym jednak nie koniec. Pełnobjawowy FAS daje też skutek w postaci niskiej wagi urodzeniowej. Także niskiego wzrostu, małej głowy, opóźnień w rozwoju.

Ponadto FAS skutkuje zaburzeniami małej i dużej motoryki, koordynacji wzrokowo-ruchowej. Wśród zaburzeń występują także problemy sensoryczne, trudności z poczuciem własnego ciała w przestrzeni, zaburzenia uwagi, trudności w uczeniu. Oczywiście dla nas, logopedów, ważną konsekwencją płynącą z FAS są zaburzenia w komunikacji. Uwidaczniają się pod postacią opóźnionego rozwój mowy. Poza tym w licznych problemach w używaniu języka w bardziej skomplikowanych kontekstach, problemach w rozumieniu pojęć, braku rozumienia żartów, ironii, abstrakcji, metafor.

Stosunkowo jednak rzadko występuje pełnoobjawowe FAS, dlatego jest takie trudne w diagnozie. Czasami objawia się bez cech fizycznych, za to z innymi obciążeniami (Alkoholowy Efekt Płodowy). Niekiedy odnosi się tylko do niektórych objawów (Częściowy Zespół Alkoholowy Płodu). Czasami ma związek tylko z fizycznymi konsekwencjami (Poalkoholowy Defekt Urodzeniowy).

Jak łagodzić skutki FAS i zespołu FAS?

Jeśli masz jakiekolwiek podejrzenia co do swojego pacjenta i wywiad rodzinny potwierdzi spożywanie alkoholu przez matkę w czasie ciąży, to jako terapeuta powinieneś zalecić taką opiekę, która z oczywistych powodów nie zniweluje całkowicie skutków FAS, ale przynajmniej złagodzi jego następstwa. Wsparcie dziecka musi być holistyczne, uwzględniać współpracę z wieloma specjalistami, angażować rodzinę lub opiekunów i uświadamiać otoczenie pacjenta, jakie podłoże mają niektóre jego zachowania.